برگزاری کارگاه آشنایی با راهکارهای جلوگیری از سرقت ادبی و نرم‌افزارهای مرتبط

به گزارش عطنا، این کارگاه با همکاری کمیته ملی اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی و با حضور دکتر امیر زند مقدم و دکتر محمدکریم بیات در دانشگاه علامه‌طباطبائی برگزار شد.
صدور کد اخلاق در بسیاری از رشته ها قابلیت اجرا دارد. در حال حاضر متقاضی ها و پروپوزال هایی در دست بررسی داریم و تا الان کدهای بسیاری صادر کرده ایم. حتی درگاهی را در نظر گرفته ایم که متقاضیان می توانند از آن طریق مدارکشان را ارسال کنند و ان‌شاءالله امکان دارد تا قبل از آغاز سال جدید سامانه ای هم بدین منظور ایجاد شود.
در راستای همین موضوع، اصلی‌ترین نکته، آگاهی‌بخشی و فرهنگ‌سازی این حوزه است که ما به کمک نهادهای ذیربط تاکنون چندین کارگاه برگزار کرده‌ایم و برنامه‌ریزی‌ای که در شورای پژوهشی دانشگاه انجام شده، این است که تا پایان سال تحصیلی جاری ما بتوانیم حداقل به جز کارگاه امروز، چهار کارگاه دیگر در سطوح مختلف داشته باشیم. احتمالاً دو کارگاه در خارج از تهران برگزار می شود و مختص متقاضیان دانشگاه های دیگر است.
تعداد دانشگاه هایی که کد اخلاق صادر می کنند، بسیار کم است و دانشگاه علامه طباطبائی خوشبختانه جزو معدود دانشگاه هایی است که توانسته این مجوز را دریافت کند که حتی از بیرون از دانشگاه هم به آن مراجعه می کنند.
بر طبق یک به یک پژوهش انجام شده، عدم آگاهی از مصادیق سرقت علمی و راه های جلوگیری از آن را اصلی ترین دلیل برای انجام سرقت علمی دانست و بر آگاهی بخشی و آموزش های لازم در این خصوص تاکید کرد.
اگر بخواهیم با زبان حقوقی صحبت کنیم، در خصوص تخلفات علمی که یکی از آنها سرقت علمی است یک سری قوانینی بالادستی وجود دارد. از دستورالعملی که سال ۱۳۹۳ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ابلاغ کرد گرفته تا مصوبه مجلس و بعد تصویب‌نامه‌ای که هیئت وزیران در سال ۱۳۹۸ ابلاغ کردند.
در دستورالعملی که وزارت عتف در سال ۱۳۹۳ ابلاغ کرد و برای تمام دانشگاه ها ارسال شد، مصادیقی دسته بندی شده بود. این مصادیق شامل سوء رفتارهای پژوهشی، عدم تعهد و مسئولیت نسبت به ذینفعان، عدم رعایت حق آزمودنی ها، جعل‌داده‌ها، تحریف داده ها، سرقت علمی، اجاره علمی، عدم رعایت حقوق مالکیت معنوی و مسئولیت پژوهش انجام شده، انتشار مجدد، خرید و فروش آثار پژوهشی و در نهایت جعل هویت بود.
مصوبه مجلس در سال ۱۳۹۶ یک ماده واحده دارد مبنی بر این که تهیه، عرضه و یا واگذاری آثاری از قبیل رساله، پایان نامه، مقاله، طرح پژوهشی، کتاب گزارش و یا سایر آثار مکتوب و ضبط شده پژوهشی علمی یا هنری اعم از الکترونیکی و غیرالکترونیکی توسط هر شخص حقیقی یا حقوقی به قصد انتفاع یا به عنوان حرفه یا شغل با هدف ارائه کل اثر و یا بخشی از آن توسط دیگری به نام خود به عنوان اثر خود جرم بوده و مرتکبان علاوه بر وجوه واریز دریافتی به خزانه دولت مشمول مجازات خواهد شد.
این ماده واحده شامل تبصره هایی است. مثلاً، یکی از تبصره ها این است که ارائه خدماتی که در جریان تهیه آثار پژوهشی، علمی یا هنری انجام آنها توسط اشخاص ثالث متعارف است از قبیل خدمات آزمایشگاهی، تایپ، کمک به گردآوری داده ها، ترجمه، تکثیر و ویرایش اثر مشمول حکم مقررات در این قانون نیست. تبصره دیگر اینکه در صورت استفاده از آثار متقلبانه موضوع این قانون توسط اعضای هیئت علمی، دانشجویان و کارکنان اداری، ضمن سلب هرگونه امتیاز مادی و یا معنوی مترتب بر آن و ملغی بودن هرگونه مدرک تحصیلی، پایه، مرتبه علمی، رتبه و یا عناوین مشابه علمی، به تخلفات نامبردگان حسب مورد توسط هیئت‌های انتظامی، اعضای هیئت علمی، هیئت‌های رسیدگی به تخلفات اداری، کمیته‌های انضباطی دانشجویان و… رسیدگی شده و به مجازات‌هایی محکوم می شوند.
کمیته‌های اخلاق و رسیدگی به تخلفات پژوهشی، هرکدام فرآیندهای خاص خود را دارند. در واقع، کمیته اخلاق در پژوهش وظیفه پیشگیری را دارد ولی کمیته تخلفات پژوهشی به رویدادهای تخلف رسیدگی میکند که در برخی موارد و با اجرای قانون در مراحل بالاتر می تواند حتی به لغو مدارک تحصیلی متخلفان نیز بیانجامد.
ما چه بخواهیم کار دانشجو را به عنوان استاد راهنما نظارت کنیم و چه خودمان پژوهشگر باشیم، باید این موارد را رعایت کنیم. با این کار به نوشته ها و ایده های دیگری احترام می گذاریم.
اگر ان‌شاءالله موافقت های لازم گرفته شود ما برای سال ۱۳۹۹ احتمال دارد سامانه ای را در اختیار داشته باشیم که وقتی دانشجو از ابتدا می خواهد پروپوزال ارائه دهد در همان سامانه پروپوزالش همانندجویی شود. تمام تلاشمان هم بر همین مورد است که در این صورت تحول بزرگی به وجود می آید.
گفتنی است در ادامه این کارگاه دکتر محمد کریم بیات به ارائه توضیحاتی در ارتباط با سرقت های ادبی، سامانه‌های همانند‌یاب و نحوه عمل آنها پرداخت.