گزارش عملکرد تولید علم دانشگاهها و موسسأت پژوهشی دولتی کشور
بررسی عملکرد دانشگاه علامه طباطبائی در حوزه علوم انسانی در ISC و ISI بین سالهای 2000-2014
گزارش عملکرد تولید علم دانشگاهها و موسسأت پژوهشی دولتی کشور
در حوزه های علوم پایه، فنی و مهندسی، کشاورزی، علوم پزشکی و علوم انسانی
در ISC و ISI 2000-2014
سند سیاست‌های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری تبدیل علم به قدرت و ثروت با حفظ ارزشهای اسلامی را در کانون توجه قرار داده است. مرجعیت علم و فناوری در سطح بین المللی اولین بند این سند است که لازمه دستیابی به آن را جهاد مستمر ذکر کرده است. آگاهی دانشگاهها و موسسات پژوهشی از نقاط قوت و ضعفشان یکی از راهبردهای مناسب در جهت کسب مرجعیت علمی است. یکی از تعابیر این نقاط قوت و ضعف، آگاهی از وضعیت تولید علم در حوزه های مختلف موضوعی است. بعلاوه آگاهی از کیفیت و اثرگذاری تحقیقات نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. در جامعه علم بین‌الملل، میزان استنادهای دریافتی مهمترین شاخص ارزیابی عملکرد پژوهشی پژوهشگران، دانشگاه ها، موسسات پژوهشی، نشریات و کشورها محسوب می شوند، بنابراین کیفیت و اثرگذاری در کنار کمیت تولید علم اهمیت دارد. در این گزارش کمیت و اثرگذاری علمی با توجه به تاثیر کلی هر دانشگاه یا موسسه در کل کشور و همچنین به صورت نسبی ترسیم شده است. امروزه پژوهش های علم سنجی در سطح بین المللی یافته اند که شاخص های مطلق در کنار شاخص های نسبی تصویر کامل تری از وضعیت موجود را فراهم می آورند، از همین رو کمیت و کیفیت در حوزه های مختلف موضوعی با شاخص های مطلق و نسبی به منظور ارزیابی وضعیت موجود در این گزارشی آمده است. گزارشی پیوست حاصل بررسی و گردآوری تولیدات کمی و کیفی مقالات و مدارک ثبت شده در پایگاه های استنادی ISI و ISC در کلیه حوزه های موضوعی تا پایان سال ۲۰۱۴ می باشد. در گزارش حاضر منظور از شاخص کمی یا مطلق همان تعداد مدارک در هر دو پایگاه استنادی بوده ولی شاخص کیفی عبارت از تعداد استنادهای انجام شده به مدارک بوده است. از آنجا که تعداد استنادهای هر مدرک تابعی از حوزه موضوعی آن مدرک میباشد تلاش شده است که به منظور مقایسه عادلانه تعداد استنادهای هر حوزه موضوعی به متوسط استنادهای آن حوزه تقسیم و اصطلاحاً نرمال سازی انجام گیرد. بنابراین شاخص استنادهای نرمال بعنوان یک شاخص نسبی مهم در مساله کیفیت و مرجع بودن مدرک تولید شده مطرح شده است. در این شاخص صرف تعداد مدارک مطرح نبوده و امکان دیده شدن دانشگاهها و موسسات پژوهشی با تولیدات علمی موثر وجود دارد.
وضعیت تولید علم دانشگاه ها و موسسات پژوهشی برتر کشور
در حوزه‌های علوم پایه، فنی و مهندسی، کشاورزی، علوم پزشکی و علوم انسانی در ISC و ISI
بخش عمده‌ی تولید علم کشور در دو پایگاه استنادی علوم جهان اسلام و پایگاه استنادی تامسون رویترز (آی.اس.آی) نمایه سازی شده است. پژوهشگران حوزه های علوم پایه و فنی و مهندسی تمایل بیشتری به مجلات بین المللی دارند، اما پژوهشگران حوزه های علوم انسانی و اجتماعی، کشاورزی و پزشکی بیشتر نتایج پژوهش هایشان را در مجلات نمایه شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام منتشر می نمایند.
بیش از ۸۳٪ مقالات حوزه علوم پایه کشور در مجلات آی.اس.آی منتشر می گردد و نزدیک به ۱۷٪ آنها در مجلات آی.اس.سی نمایه می شوند. در مقابل در حوزه علوم انسانی و اجتماعی تنها حدود ۵٪ از مقالات کشور در پایگاه بین‌المللی آی اس آی و ۹۵٪ در آی.اس.سی نمایه می شوند.
بررسی دو پایگاه استنادی آی اس و آی اس آی تا پایان سال 2014 نشان می دهد که در مجموع بیشترین سهم تولید علم کشور مربوط به حوزه علوم پزشکی با حدود ۲۹٪ است. علوم پایه با حدود ۲۴٪ و علوم انسانی با حدود ۱۹٪ بعد از حوزه پزشکی بیشترین سهم تولید علم کشور را دارا هستند. از لحاظ کمیت تولید علم، فنی مهندسی حدود ۱۸٪ و علوم کشاورزی نیز ٪۱۰ از کمیت تولید علم کشور را به خود اختصاص داده است.
برای دادههای گردآوری شده این گزارش در بخش آی اس آی از پایگاه WOS و دادههای بخش آی اس سی از اطلاعات مربوط به پایگاه استنادی علوم جهان اسلام استفاده شده است.
تکیه صرف بر تعداد مقاله یا کمیت تولید علم به عنوان شاخص اصلی توسعه و رشد علمی هر چند در طی سالیان گذشته محور اصلی، گفتمان های علمی کشور بوده است، اما ارائه سند سیاست‌های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری افق جدیدی را پیش روی کشور قرار داده است. این سند تبدیل علم به قدرت و ثروت با حفظ ارزش های اسلامی را به عنوان یک اصل مطرح و چهار معیار کلان مرجعیت، دیپلماسی و اثرگذاری اقتصادی و اجتماعی علم تولید شده را در کنار کمیت تولید علوم مورد توجه قرار میدهد.
باید توجه کرد که کمیت تولید علم تنها یکی از ابعاد توسعه و رشد علمی است و تکیه صرف بر این شاخص مانع از توسعه علمی کشور خواهد شد، زیــرا کمیت تولید علم شرط لازم برای رشد علمی است اما شرط کافی نیست. نگاهی به وضعیت تولید علم دانشگاه های مختلف از دو جنبه کمی و کیفی تفاوت های قایل ملاحظه‌ایی را نشان میدهد. در اینجا گزارش شاخص کمیت تولید علم و اثرگذاری آن مورد توجه قرار گرفته است. کمیت تولید علم هرچند موجب اثرگذاری در دنیای علم می گردد، اما نباید فراموش کرد که بررسی پایگاه ISI در فاصله سال های ۱۹۹۰ تا 2014 نشان میدهد که تنها ۱٪ از مدارک منتشر شده نزدیک به 19% از استنادهای دنیا در این دوره زمانی را دریافت کرده‌اند.
الف: کمیت تولید علم
سهم حوزه علوم انسانی در تولید علم حدود ۱۹ درصد بوده و میزان مشارکت دانشگاهها در این حوزه به ترتیب دانشگاههای تهران، علامه طباطبائی، اصفهان، تربیت مدرس، شهید بهشتی، فردوسی‌مشهد، شیراز، خوارزمی، تبریز و الزهرا(س) بیشترین علم را تولید کرده‌اند.
ب: کمیت کل استنادها
براساس شاخص تعداد استنادها در حوزه علوم انسانی ده دانشگاه تهران، تربیت مدرس، علامه طباطبائی، اصفهان، شهید بهشتی، شیراز، فردوسی مشهد، خوارزمی، مازندران و شهیدچمران اهواز به ترتیب بیشترین میزان استنادها را دریافت کرده‌اند.
ج: استنادهای نرمال شده
براساس شاخص استنادهای صورت گرفته در حوزه علوم انسانی ؛ دانشگاههای شیراز، شهیدچمران‌اهواز، تهران، تربیت مدرس، مازندران، خوارزمی، اصفهان، شهیدبهشتی، الزهرا(س) و علامه طباطبائی به ترتیب موثرترین پژوهش‌ها در حوزه علوم انسانی را تولید می کنند.
سخن آخر
هر چند در طی سال های گذشته کمیت تولید علم بیشتر مورد تاکید قرار گرفته است، اما سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری مسیری های مهمتری شامل مرجعیت علمی، دیپلماسی علمی و اثرگذاری اقتصادی و اجتماعی علم تولید شده را نشان می دهند. هم اکنون جمهوری اسلامی ایران از لحاظ کمیت علم تولید شده از جایگاه ممتازی در سطح بین‌المللی برخوردار است، اما برای کسب مرجعیت علم بین‌المللی باید پژوهش هایی به مراتب اثربخش تر داشت. یکی از تعاریف این اثربخشی میزان استنادهای دریافت شده توسط پژوهش یا به عبارت دیگر میزان استفاده از آن است. این اثربخشی مسیر را برای دیپلماسی علمی هموار می نماید. یکی از تعاریف دیگر اثربخشی، اثرگذاری اقتصادی و اجتماعی علم تولید شده است. هدف نهایی تولید علم همانگونه که در سند سیاست‌های کلان علم و فناوری ذکر گردیده تولید ثروت و قدرت با حفظ ارزشهای اسلامی است.
سروش
نظر شما :