اعلام نتایج رتبه بندی دانشگاه های دولتی تحت نظارت وزارت علوم در ۱۳۹۹-۱۳۹۸ توسط ISC

پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) از اواخر سال 98 با ابلاغ رسمی وزیر محترم علوم، تحقیقات و فنآوری عملاً ارزیابی و رتبه بندی دانشگاه ها و موسسات پژوهشی کشور را با شاخص‌ها و معیارهای مصوب کارگروه تخصصی رتبه ‌بندی در وزرات علوم آغاز نمود. هرچند در طول 10 سال گذشته رتبه بندی دانشگاه ها و موسسات پژوهشی کشور توسط گروه رتبه بندی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام انجام میشد ولی در سال 99 رتبه بندی و ارزیابی دانشگاه های دولتی تحت نظارت وزارت علوم با معیارها و شاخص‌های جدید و نیز روش ­شناسی کاملا متفاوت نسبت به قبل و نیز با هماهنگی و نظارت کامل کارگروه تخصصی رتبه بندی در وزرات عتف توسط پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) انجام گرفت و نتایج آن اعلام شد.

هر چند تلاش و کوشش های بی نظیر تمامی دانشگاه ها و موسسات پژوهشی در رشد و شتاب علمی در عرصه های بین­ المللی بخصوص در سال های اخیر و همزمان با تشدید تحریم های بین المللی قابل تقدیر است، با اینحال طبق اسناد بالادستی نظیر نقشه جامع علمی کشور و سیاست های کلان علم و فنآوری ضرورت توجه و تاکید بر تمام ابعاد توسعه علمی و ماموریت های چند جانبه دانشگاه ها بخصوص تاکید به نقش و حضور دانشگاه ها و موسسات پژوهشی کشور در جامعه، اثر گذاری اقتصادی و اجتماعی، توجه به مهارت افزایی و کار آفرینی، توسعه و گسترش شرکت های دانش­ بنیان و اشتغال­زایی، بین المللی سازی آموزش عالی و مشارکت های بین المللی در آموزش و پژوهش، تاکید به ترویج فرهنگ شاگرد­پروری و مسایل فرهنگی و اسلامی و حضور پر رنگ اساتید و دانشجویان در کرسی‌های نظریه پردازی و غیره سبب می‌شود به مساله رتبه بندی و ارزیابی دانشگاه ها به صورت متمایزی نگریسته شود.

در این رتبه بندی، معیارهای کلی در ارزیابی و رتبه بندی دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی در 6 حوزه آموزش (با وزن 30 درصد)، پژوهش (با وزن 25 درصد)، فنآوری و نوآوری (با وزن 20 درصد)، بین المللی سازی (با وزن 10 درصد)، اثرگذاری اقتصادی (با وزن 10 درصد) و خدمات اجتماعی، زیر ساخت و تسهیلات (با وزن 5 درصد) می باشد.

هر کدام از این معیارهای اصلی، به تعدادی شاخص اصلی و زیر شاخص تقسیم می­شوند که عملکرد دانشگاه در هر یک از آنها به صورت جداگانه ارزیابی می­ شود. تعداد شاخص­های به کار گرفته شده در رتبه بندی جدید 104 شاخص و زیرشاخص است که در جدول زیر براساس هر معیار اصلی نشان داده شده است.

براساس روش شناسی جدید و بر مبنای شاخص ­های مصوب کارگروه تخصصی رتبه بندی در وزارت علوم، اطلاعات مورد نیاز رتبه بندی دانشگاه ها و موسسات پژوهشی از سه طریق جمع آوری شده است: اطلاعات پژوهشی که جمع آوری آن بر عهده گروه رتبه بندی پایگاه استنادی جهان اسلام می باشد، خوداظهاری دانشگاه ها که از طریق تکمیل پرسشنامه الکترونیکی رتبه بندی توسط رابطین محترم در دانشگاه ها به دست می ­آید و نیز برخی اطلاعات آموزشی که از طریق وزارت علوم یا سازمان های زیر مجموعه در اختیار گروه رتبه بندی قرار داده می شود.

روش ­شناسی رتبه بندی به صورت کامل در وب سایت رتبه بندی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام در دسترس دانشگاه­ها قرار خواهد گرفت. براساس روش شناسی موجود، کلیه اطلاعات جمع آوری شده در سال های 95 الی 97 بوده است. دلیل انتخاب این بازه زمانی تکمیل کلیه اطلاعات مورد نیاز در شاخص ها و معیارهای مورد نیاز بوده است.

وی ادامه داد: در رتبه بندی سال 99، مجموعا تعداد 103 دانشگاه حضور داشتند که اطلاعات آنها مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفتند و براساس ماموریت هر یک دسته بندی شده و مورد رتبه بندی قرار گرفته اند. تفاوت این دسته بندی با رتبه بندی سال های پیش، در دسته بندی دانشگاه های علوم کشاورزی به صورت مستقل می­ باشد.

بدون تردید در برخی موارد ممکن است سوالات و ابهاماتی وجود داشته باشد که تلاش خواهد شد اطلاعات و جزییات کامل از طریق داشبورد اختصاصی در وبگاه ISC در اختیار دانشگاه ها قرار گیرد. با این حال کلیه پیشنهادهایی که توسط برخی دانشگاه ها ارسال شده جمع آوری شده تا سال آینده در کارگروه تخصصی رتبه بندی در وزارت عتف بررسی و مد نظر قرار گیرد.

مهمترین چالش موجود در رتبه بندی سال جاری عدم اطلاعات کافی، شفافیت و نیز مستندات در شاخص های آموزش، نوآوری، فنآوری، اثرگذاری اقتصادی و نیز خدمات اجتماعی، زیر ساخت و تسهیلات بود. که به طور خاص به برخی موارد به شرح زیر اشاره می شود:

• عدم ارسال اطلاعات کامل و مستندات مربوط به بخش خود ارزیابی توسط برخی دانشگاه ها
• عدم دقت لازم در تکمیل پرسشنامه در پروفایل دانشگاه ها از جمله آمار مربوط به شاخص های نسبت تعداد پایان نامه های تقاضا محور، تجاری سازی فنآوری، کارآفرینی، ارتباط با صنعت و جامعه، قراردادهای ارتباط با صنعت و جامعه و نیز شاخص های مرتبط با زیرساخت و تسهیلات و امکانات دانشگاه
• عدم ارسال اطلاعات ضروری نظیر تدوین دوره نوآوری در آموزش، مهارت افزائی در آموزش، بازنگری برنامه های درسی، تدوین برنامه های درسی به مدیریت آموزشی وزارت عتف و در نتیجه عدم کامل بودن اطلاعات برخی از دانشگاه ها در این خصوص
• و...

از آنجا که این اطلاعات از اهمیت زیادی برخوردار بوده و برخی از دانشگاه ها موارد را تکمیل و یا مستدات را ارائه نکرده بودند در فرایند رتبه بندی مشکلات زیادی ایجاد و موجب تاخیر در اعلام نتایج شد. امید است در سال آینده با هماهنگی بیشتر وزارت عتف با دانشگاه ها و نیز ارایه راهنمایی های لازم برای شفاف سازی کامل در پرسشنامه و نیز دریافت دقیق اطلاعات مورد نیاز، این چالش ها برطرف و دقت کافی در این خصوص صورت گرفته تا خطای ناشی از این کار به کمترین میزان ممکن برسد.

نتایج رتبه بندی سال 99 با توجه به تصمیم کارگروه تخصصی رتبه بندی براساس چند بخش مختلف از جمله دانشگاه های جامع، دانشگاه های صنعتی، دانشگاه های علوم کشاورزی و هنر و نیز به صورت درهمکرد دانشگاه های جامع و صنعتی محاسبه و منظور شده است.

در هر بخش با توجه به نزدیک بودن امتیازات و نیز رتبه های دانشگاه ها انتخاب بازه های رتبه ای به جای رتبه مطلق پیشنهاد و اجرا شده است. بر این اساس، همه دانشگاه های حاضر در رتبه بندی به صورت بازه­ مشخص محاسبه و اعلام شده است.

بدین صورت که برای تمام دانشگاه­های جامع تا رتبه 40، بازه های 10 تایی تعریف شده است. دسته اول 10 دانشگاه اول بوده که با توجه به امتیاز کسب شده در بازه رتبه ای (10-1) قرار دارند، دسته دوم 10 دانشگاه دوم هستند که در بازه رتبه­ای (20-11) قرار دارند، دسته سوم 10 دانشگاه سوم هستند که در بازه رتبه ای (30-21) قرار دارند و دسته چهارم 10 دانشگاهی هستند که در بازه رتبه ای (40-31) قرار دارند و سایر دانشگاه ها در دسته پنجم و در رتبه 41+ قرار می گیرند.

در گروه دانشگاه های صنعتی، تمام دانشگاه ها در دسته های 5 تایی قرار می گیرند و دسته اول 5 دانشگاه اول هستند که در بازه رتبه ای (5-1) قرار دارند، دسته دوم 5 دانشگاه دوم هستند که در بازه رتبه ای (10-6) قرار دارند، دسته سوم 5 دانشگاه سوم هستند که در بازه رتبه ای (15-11) قرار دارند و سایر دانشگاه ها در دسته چهارم و در رتبه 16+ قرار می گیرند.

در بخش درهمکرد دانشگاه ها نیز به شیوه بالا برای دانشگاه های صنعتی و جامع اعلام شده است با این تفاوت که برای این دانشگاه ها بازه های 15 تایی اعلام شده و دانشگاه هایی که در بازه رتبه ای 15-1 قرار دارند به عنوان دانشگاه های دسته اول معرفی شده اند.

 چنانچه دو یا چند دانشگاه دارای رتبه مشابهی باشند، تعداد دانشگاه ها در آن بازه بیشتر خواهد بود و به همین نسبت به عدد بازه بعدی اضافه خواهد شد، به عنوان مثال در رتبه بندی درهمکرد دانشگاه های صنعتی و جامع و در بازه رتبه ای 45-31 تعداد دانشگاه ها به جای 15 دانشگاه، 16 دانشگاه است و به همین دلیل بازه رتبه ای بعدی به جای 46 از 47 شروع شده است.

نکته ای که بیان آن حائز اهمیت است تفاوت جایگاه دانشگاه ها در دو رتبه بندی دانشگاه های جامع و صنعتی با درهمکرد دانشگاه ها می­باشد، بدین صورت که ممکن است دانشگاهی در رتبه بندی دانشگاه های جامع دارای رتبه بهتری نسبت به یک دانشگاه باشد ولی در رتبه بندی درهمکرد در بازه رتبه ای پایین تری قرار گرفته باشد. این تغییر در رتبه به دلیل شیوه نرمال سازی است که در هر شاخص نسبت به دانشگاه اول انجام می گیرد و با تغییر دانشگاه ها ممکن است دانشگاه اول تغییر کند و به دنبال آن رتبه دانشگاه هم تغییر کند.

از مزیت­های رتبه بندی فوق امکان ارتقا جایگاه دانشگاه ها براساس اطلاع از نقاط ضعف خود و برطرف نمودن آنها و نیز تاکید و استمرار در نقاط قوت در رتبه بندی برای سال های آینده است، بدین صورت که با توجه به اطلاعاتی که دانشگاه ها از نحوه عملکرد خود در رتبه بندی حاضر به دست می آورند می­توانند به منظور عملکرد بهتر برنامه ریزی و سیاست گذاری داشته باشند.

دانشگاه ها می توانند با مراجعه به پروفایل خود جزئیات عملکرد را در هر شاخص ملاحظه نمایند، ضمناً نتایج رتبه بندی در آدرس https://ur.isc.ac برای عموم قابل دسترس است و روش شناسی آن نیز به صورت واضح در همین وبگاه قرار داده خواهد شد. لازم به ذکر است رتبه تمام دانشگاه های هم بازه یکسان بوده و ترتیب قرار گرفتن آنها براساس حروف الفبا بوده است.

نکته قابل توجه این است که اساساً برای دانشگاه ها، رتبه بندی نباید به یک هدف تبدیل شود بلکه ابزاری است که دانشگاه ها و موسسات پژوهشی را در طی مسیر پیموده شده راهنمایی کند و با اطلاع از نقاط قوت و ضعف خود امکان اصلاح مسیر و بخصوص حرکت در راستای توسعه علمی همه جانبه سازمان و در نتیجه کشور را مشخص نماید. لذا دقت شود که وجود دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی در هر جایگاه و رتبه موجب کاهش ارزش آنها نخواهد شد و قطعاً با تاکید بر نقاط قوت و برطرف نمودن نقاط ضعف قادر خواهند بود در مسیر ماموریت همه جانبه خود ادامه دهند.