کرسی ترویجی : "تحلیل سیستمی مفهوم تقوا در قرآن"
چکیده
تقوا یکی از مفاهیم بلند و عمیق قرآنی است که در سنت و سیره معصومین (ع) نیز به غایت متجلی است. به زعم متفکرینی چون استاد شهید مرتضی مطهری تقوا اعم از تقوای مذهبی، الهی و غیره لازمه انسانیت است و خود به خود مستلزم ترک، اجتناب و گذشت‌هایی است. از آنجا که این مفهوم دارای بعد اجتماعی است و به نص قرآن حکیم یکی از ویژگی‌های متولیان امور اجتماعی می‌باشد، از سوی دیگر به نظر می‌رسد در مباحث مربوط به مدیریت سیستم‌های اجتماعی (سازمان‌ها) چندان مورد توجه واقع نشده و مغفول مانده است، این نوشتار به دنبال واکاوی مفهوم تقوا در قرآن کریم و تحلیل سیستمی آن می‌باشد.
محقق با تلفیق دو روش «تحلیل محتوا» و شاخه‌ای از تحلیل سیستمی موسوم به «پویایی‌شناسی نرم سیستم(SSD)» سعی کرده است ضمن نوآوری در روش تحلیل، در باره مفهوم تقوا در قرآن حکیم بازاندیشی نماید. بدین ترتیب که پس از جست‌جو بر اساس کلید واژهای تقوا، متقین و سایر کلمات مرتبط با ریشه «وقایه»، برای دقت بیشتر و فهم دقیقتر مفاهیم آیات و توجه به روابط بین آیات قبل و بعد، کل قرآن حکیم مطالعه شد؛ گام‌های دقیقتر مطالعه به شرح زیر است:
1. یادداشت متن آیات مربوط به مفهوم تقوا یا یکی از شقوق کلمه «وقایه» و ترجمه و نکات تفسیری آن،
2. تحلیل محتوا و استخراج مضامین با توجه به ترجمه و تفسیر آن (لازم به یادآوری است که مبنای برداشت از متن آیات، در همه موارد ترجمه فارسی آن بوده و در موارد اندکی از تفاسیری استفاده شده است که از ائمه معصوم علیهماالسلام در باره آن آیات روایتی نقل شده بود.) در این پژوهش از دو مرجع الف) ترجمه و تفسیر یک جلدی قرآن حکیم نوشته ناصر مکارم شیرازی و ب) تفسیر یک جلدی قرآن نگارش ابوالفضل بهرام‌پور استفاده شده است،
3. استفاده هم‌زمان از تحلیل محتوای کیفی و پویایی‌شناسی نرم سیستمی که می‌توان نام آن را «تحلیل محتوای سیستمی[3]» نهاد؛ بدین معنی که پس از تحلیل محتوا و استخراج مضامین آیات، با استفاده از آموزه‌های SSD فرضیه‌های دینامیکی آن استخراج و روابط علت و معلولی بین دو به دوی مضامین شناسایی و به شکل نموداری ترسیم شد،
4. برقراری روابط بین فرضیه‌های دینامیکی استخراج شده در مرحله قبل و ترسیم نمودارهای علی- حلقوی،
5. تشریح سازوکارهای موجود در روابط بین مضامین ترسیم شده در نمودارهای علی حلقوی و جمع بندی یافته‌های پژوهش.
نگاه پویایی‌شناسانه به محتوای آیات دربرگیرنده مفهوم تقوا و مشتقات آن امکان شناخت جامع‌تر و غنی‌تر را فراهم می‌آورد و باعث می‌شود نگاه یکپارچه به روابط علی بین آیات بیندازیم و ضمن درک عمیق این مفهوم از منظر قرآن حکیم، ویژگی‌های تقوا، عوامل مؤثر بر تقوا و پی‌آمدهای دنیوی و اخروی آن را مدل‌سازی نمائیم.
گزارش نهایی پژوهش در برگیرنده بخش‌های زیر است که نسخه کامل آن قبل از برگزاری جلسه کرسی نظریه‌پردازی در اختیار ناقدان محترم قرار داده خواهد شد:
1. مقدمه و بیان مسئله
2. معنای لغوی تقوا
3. معنای قرآنی تقوا
4. اهمیت تقوا در قرآن
5. ویژگی‌های تقوا (متقین) در قرآن
6. روش‌شناسی تحلیل محتوای سیستمی آیات مربوط به تقوا
7. عوامل مؤثر بر تقوا در قرآن
8. پی‌آمدهای دنیوی و اخروی تقوا در قرآن
9. نتیجه‌گیری
سروش
نظر شما :